Pijn bij het kalf

Als veehouder bent u hier vast wel mee bekend; een kalf dat duidelijk kreupel is en dus pijn heeft. Bij een kalf dat (bijna) op drie poten loopt is pijn duidelijk aanwezig, maar meestal zijn pijnsignalen veel subtieler. Een rund is een vluchtdier, in de natuur is het van groot belang dat hij niet laat zien dat hij pijn heeft. Een dier met pijn is immers een makkelijke prooi voor roofdieren. Dit maakt het opmerken van pijn bij onze kalveren soms lastig.

Maar het is wel erg belangrijk; er is immers een reden voor de pijn, deze aandoening zal vaak behandeld moeten worden. Bovendien zorgt pijn voor een minder actief kalf dat minder voer en water opneemt. Pijn zorgt dus behalve voor ongemak bij het dier ook voor een verminderde groei.

Zoals gezegd is het zien van pijn bij kalveren niet altijd makkelijk. Maar ze laten het wel degelijk zien wanneer ze pijn hebben, door goed te kijken naar de kalveren en de signalen te herkennen kan een probleem snel herkend worden en een kalf tijdig worden behandeld.  

Bij een plotse en erge pijnprikkel zijn de signalen vaak duidelijk. Het dier zal zich terugtrekken om zo de pijnprikkel proberen te ontwijken. Soms zal het over een pijnlijk lichaamsdeel likken of wrijven. Het dier kan aan andere houding aannemen, zoals kreupelheid of een kromme rug bij buikpijn. Ook kan het dier zich anders gedragen, zoals trappen naar de buik, knarsetanden, of in erge gevallen blèren, dringen met de kop of de kop achterover slaan.

Maar de signalen van minder heftige pijn zijn juist moeilijk te herkennen. Als hulpmiddel voor het zien van pijn bij koeien hebben Gleerup et all. in 2015 de score voor pijn bij koeien (Cow Scale Pain) ontwikkeld. Hierbij wordt gelet op het gedrag van een rund en gekeken of dit gedrag afwijkt van normaal gedrag, passend bij een gezond dier zonder pijn.

Eén van de onderdelen in de tabel is de gezichtsuitdrukking. Deze uitdrukking zegt veel over ongemak en pijn. Een andere gezichtsuitdrukking is bij pijn vrijwel niet te onderdrukken. Bij mensen herkennen we een pijnlijke gezichtsuitdrukking makkelijk, bij runderen vaak wat lastiger.

Een kalf met pijn heeft een wat gespannen kop; er kunnen rimpels boven de neusgaten ontstaan, neusgaten staan wat strak of verder open, lippen en ook de aangezichtsspieren aan de zijkant van de kop zijn gespannen. Ook de spieren rond de ogen kunnen strak staan, waardoor een soort van frons kan ontstaan en ook de oren staan vaak wat strak, zie figuur hieronder. Hierbij is de eerste figuur (bi) een koe zonder pijn en de twee andere figuren (bii en biii) zijn voorbeelden van gezichtsuitdrukkingen van koeien met pijn.

De tabel hieronder is een weergave van de totale score met daarin de normale en afwijkende gedragingen weergegeven.

	0 = geen pijn	1 = lichte pijn	2 = ernstige pijn
Alertheid	Actief en oplettend, kijkt waarnemer aan, evt herkauwen	Koe in zichzelf gekeerd, minder aandachtig, vermijdt contact met waarnemer	Niet alert en actief, wil graag liggen, evt met kop in de flank, negeert de waarnemer
Positie hoofd	Op of boven schofthoogte	Onder schofthoogte	Laaghangend
Positie oren	Naar voren en actief	Asymetrisch, naar achteren, iets afhangen	Laaghangend
Positie rug	Rechte ruglijn	Licht gebogen rug	Kromme rug
Gezichtsuitdrukking	Oplettend/neutraal	Aangespannen, rimpels rond ogen, kaak en neusgaten	Zelfde als bij lichte pijn (1) of uitdrukkingsloze blik
Reactie op benadering	Reageert direct op waarnemer, oren naar voren	Let op waarnemen, maar oren niet naar voren. Wel reactie op benadering	Negeert waarnemer, oren niet naar voren, trage of geen reactie op benadering
Kreupelheid/ledematen	Niet mank, normale en ritmische passen	Kortere en niet ritmische passen	Geen steun op 1 poot of erg ongelijke passen

Door het gedrag volgens de tabel te scoren kom je op een eindscore. De onderzoekers geven aan dat bij een score hoger dan 5 het dier dusdanig ongemak of pijn heeft dat het dier verder onderzocht moet worden naar de oorzaak van de pijn. Vervolgens kan het kalf behandeld worden indien nodig.

Uiteraard is deze tabel slechts een leidraad en niet 100% volledig. Een dier met pijn zal bijvoorbeeld ook een snellere ademhaling hebben, wat soms zelfs onterecht voor longproblemen wordt aangezien. Bovendien blijft het belangrijk goed naar het dier te kijken en niet blind te varen op de uiteindelijke score. Een kalf met een gebroken poot is ernstig kreupel, maar kan (door de adrenaline) verder weinig pijnverschijnselen laten zien. Zo`n kalf zou volgens de score niet boven de 5 uitkomen en niet nader onderzocht hoeven worden.

De uiteindelijke behandeling is uiteraard afhankelijk van de oorzaak van de pijn. Raadpleeg hiervoor uw bedrijfsbehandelplan of overleg met uw dierenarts. En vergeet de pijnstiller niet naast eventuele andere behandelingen!