Nieuwsbrief juni 2008: Clostridium perfringens
Clostridia zijn clusters van bacteriën die te verdelen zijn in 3 groepen afhankelijk van waar de gifstoffen aangrijpen, namelijk:
- Neurotoxische (zenuwen) clostridia: tetanus, botulisme
- Histotoxische (weefsels) clostridia: gasgangreen (=een ontsteking waarbij gas wordt geproduceerd onderhuids of tussen de spieren)
- Enterotoxische (darmen) clostridia (bloeddarmen)
Deze nieuwsbrief zal gaan over Clostridium perfringens welke behoort tot de enterotoxisch clostridia.
Clostridium perfringens is een gram positieve, sporevormende, anaerobe (levend in een zuurstof-arme omgeving) bacterie. Hij kan aanwezig zijn in de omgeving van het kalf (grond, water, ruwvoer etc), maar behoort ook tot de natuurlijke darmbewoners van het kalf.
Bij een gezond kalf komt clostridium voornamelijk voor in de dikke darm (1 miljard bacteriën per gram darminhoud), maar ook in de dunne darm (ongeveer 1000 bacteriën per gram darminhoud).
In deze hoeveelheden is Clostridium perfringens onschuldig in de darmen, echter bij opname van grote aantallen en onder voor de bacterie “gunstige” omstandigheden op darmniveau kan het aantal bacteriën snel toenemen en toxinen (gifstoffen) gaan produceren.
Vooral jonge kalveren (tot ongeveer 15 weken)zijn zeer gevoelig voor een Clostridium perfringens infectie. Dit komt mede doordat jonge kalveren een nog onvoldoende functionerende pens hebben en ze relatief grote hoeveelheden melk ter beschikking krijgen. C. perfringens voeden zich met suikers (koolhydraten) en vezels in de dunne darm. Bij volwassen runderen worden deze suikers en vezels in de pens gefermenteerd, waardoor ze niet tot de beschikking komen voor Clostridium perfringens. Bij kalveren van jonge leeftijd passeren deze voedingsstoffen de pens en komen ter beschikking in de darm voor Clostridium perfringens. Dit met het feit dat de darmflora nog niet stabiel is, leidt tot een proliferatie van Clostridium perfringens. Daarbij komen nog diverse andere “stress” factoren die gunstig zijn voor de vermenigvuldiging van Clostridium perfringens, zoals voeding (bijv. diarree), klimaat en huisvesting. Gezien de voerschema’s in de vleeskalverhouderij moet men op alle leeftijden bedacht zijn op Clostridium perfringens. Clostridium perfringens gaat NIET van kalf tot kalf.
Als het aantal Clostridium perfringens toeneemt in de darm zal het gifstoffen gaan produceren. Deze gifstoffen hebben niet alleen effect op de darm, maar ook in de rest van het lichaam.
Afhankelijk van de gifstof die door Clostridium perfringens wordt geproduceerd kan er een indeling in 5 groepen worden gemaakt. De gifstoffen geven de specifieke symptomen. Zie de tabel:
| Toxine type | Belangrijkste gifstoffen | (mogelijke) symptomen |
| A | Alpha |
|
| B | Beta, Alpha,Epsilon |
|
| C | Beta, Alpha |
|
| D | Epsilon, Alpha |
|
| E | Iota, Alpha |
|
Type A: Wordt geassocieerd met het voorkomen van lebmaagontstekingen (wat zich kan ontwikkelen tot een lebmaagzweer) en vol staan van kalveren. Daarnaast kan het diarree veroorzaken. Deze bacterie is moeilijk aan te tonen aangezien ze veelvuldig in de darmen van een gezond kalf voorkomen.
Type B: Is nog nooit in de VS aangetoond. Het veroorzaakt echter een ernstige darmontsteking en gaat gepaard met een hoge sterfte bij jonge kalveren (jonger dan 1 maand). De oorzaak ligt in het feit dat type B het dodelijke beta gifstof produceert. Het toxine kan onschadelijk worden gemaakt door proteolytische (eiwitverterende) enzymen. Verder kunnen er zenuwverschijnselen door optreden
Type C: Is de meest voorkomende bij jonge kalveren, maar komt ook voor bij volwassen runderen. Het veroorzaakt diarree. Echter jonge kalveren sterven vaak voordat de diarree zichtbaar is. Net als bij type B is het beta gifstof degene die de problemen veroorzaakt. Ook hier kunnen zenuwverschijnselen optreden
Type D: Kan gezien worden op elke leeftijd. Het leidt tot plotse en zeer snelle sterfte bij de beste kalveren. Symptomen die vooraf gezien kunnen worden zijn: Incoordinatie(wankelen), zwakte en andere zenuwverschijnselen zoals convulsies (stuipen), ophistotonus (“sterrenkijker”). Verder kan er diarree worden waargenomen. Als een behandeling snel ingesteld wordt na het ontstaan van de symptomen kan een kalf herstellen. Het ziektebeeld wordt vooral gezien vanaf 8-10 weken leeftijd als er veel koolhydraten in het rantsoen aanwezig zijn.
Type E: Wordt beweerd dat deze in de VS en Canada gevonden is. Het zou bij pasgeboren kalveren problemen veroorzaken (afsterven van de darmen leidend tot de dood).
De diagnose wordt gesteld op de getoonde symptomen en het sectiebeeld. Het aantonen van Clostridium perfringens middels laboratorium diagnostiek zegt niks over het feit dat Clostridium perfringens de veroorzaker is. Dit komt doordat Clostridium perfringens ook bij gezonde kalveren in de darmen voorkomt. Indien men een zeer betrouwbare diagnose wil moet men de gifstoffen aantonen, dit gaat alleen bij verse kadavers! De diagnose Clostridium perfringens infectie is dus vrijwel altijd een waarschijnlijkheidsdiagnose.
De behandeling van kalveren is vaak niet succesvol. Dit komt doordat de verschijnselen worden veroorzaakt door de gifstoffen en niet door de bacterie zelf. Antibiotica pakken helaas alleen de bacterie aan. Vooral het snel (voordat er teveel toxinen zijn gemaakt) behandelen is van belang voor een succesvolle therapie.
De behandeling zal bestaan uit het toedienen van antibiotica, ontstekingsremmers,ondersteuners en evt. het toedienen van extra vocht. Daarnaast moet het kalf afgezonderd worden en tijdelijk van de melk afgehaald worden. In de VS zijn er verder wel anti-gifstoffen preparaten in omloop tegen de typen B en C welke het succes van de therapie sterk verbeteren.
Het belangrijkste blijft dus zien te voorkomen dat Clostridium perfringens zich teveel kan vermenigvuldigen. De belangrijkste aandachtsgebieden zijn:
- Verminderde blootstelling aan Clostridium perfringens
- Verbeteren van de immuniteit
- Optimaliseren management/voeding
Verminderde blootstelling aan Clostridium perfringens:
Denk hierbij aan hygiëne!!! Geen (melk)resten en mest in de voertroggen en drinkbakken. Vooral de waterdrinkbakken regelmatig controleren op mestresten. Reinig het voersysteem regelmatig en laat de medicijnmenger niet onnodig lang vol staan. Dit zijn namelijk ideale voedingsbodems voor Clostridium perfringens.
Verbeteren van de immuniteit:
Hier ligt een grote verantwoordelijkheid bij de melkveehouderij. Door een correct management van de biest zal de afweer de eerste weken verbeterd zijn.
Een verbeterde immuniteit kan daarnaast verkregen worden middels 2x enten van de kalveren. De enting kan de afweer tegen zowel de gfistoffen als de bactierie zelf verhogen als het type Clostridium perfringens in de entstof zit.
Management/voeding:
Ruwvoer:Zorg voor een optimale pensontwikkeling op jonge leeftijd. (Denk hierbij aan het verstrekken van bijvoorbeeld stro). Daarnaast altijd vers en van een goede kwaliteit.
Sorteren: Zowel speen- als “probleem” kalveren in aparte afdelingen. Vooral de probleemkalveren hebben een afwijkend functionerend voormagen/lebmaag systeem.
Grote en kleine kalveren van elkaar scheiden
Verder snelle en trage drinkers van elkaar scheiden (drinksnelheid!)
Controle op de melkbereiding: Concentratie melkpoeder, mengtijd, temperaturen
Regelmaat: Voer op vaste tijden !!!
Voederwijzigingen: Voerwijzingen geleidelijk doorvoeren, niet abrupt. En bij ziekte in een groep gelijk het rantsoen aanpassen voor deze groep.
Waterverstrekking: Water verstrekken afhankelijk van leeftijd,seizoen en behoefte. Verder aan zieke dieren water verstrekken.
Mochten er toch problemen met Clostridium perfringens optreden. Contacteer dan uw dierenarts en voorlichter. Clostridium perfringens is namelijk een complex probleem, wat gezamelijk opgelost dient te worden.